KAVRAMSAL METAFOR TEORSİNDEN TEATRAL BÜTÜNLÜĞE: ŞAHİKA TEKAND’IN KARANLIK KORKUSU, ON ADIMDA UNUTMAK (ANTİ-PROMETHEUS) VE IO OYUNLARINDA SAHNELEME ÖĞELERİNİN BAĞLANTISALLIĞINA METAFORİK BİR YAKLAŞIM

Abstract

Tez kapsamında bütünlüklü ve anlamlı bir oyunun tüm boyutlarıyla tasarlanmasına yol gösterebilecek bir modelin oluşturulması hedeflenmiştir. Bu kapsamda sanat tarihi boyunca süregelen kuram ve pratiğin birbirlerini karşılamama problematiğine düşmemek adına tezin kuramsal sahası düşünsel zemini ampirik araştırmalara dayandıran Kognitif Semantik Bilimsel Teoriler üzerine kurulmuştur. Bu teorilerin temelinde insanın gündelik gerçekliği algılamasında, onlardan çıkarımlar yaparak planlar oluşturmasında ve faaliyetlerde bulunmasında etkin olan kavram sisteminin insanın içinde yaşadığı fiziksel çevre, kültür ile bedeni ve beyni arasındaki dinamik ilişkinin tezahürü olduğu görüşü yatmaktadır. Bu ilişkiden doğan anlam da semantik ve pragmatik boyutlarının birbirlerinden ayrışmadığı yaşamsal faaliyetlerin ürünü olarak görülmektedir. Geniş bir sahaya yayılan Kognitif Semantik Bilimsel Teoriler tezin kapsamında kalabilmek adına belli sınırlar dahilinde incelenmiştir. Bu doğrultuda kuramsal bölümde kavramların anlamlandırılmasında ilişkilendikleri tecrübedeki diğer kavramları da dahil eden anlam çerçevesi teorisi, belirli bir kontekst içinde geçici anlamların oluşumuyla ilişkilenen mental alanlar teorisi, anlamın insanın kurgusal faaliyetinin ürünü olarak hangi kavramsal süreçlerle gerçekleştiğini araştıran anlamlandırma süreçleri tartışılmıştır. Anlamlandırma süreçlerinde geçen kategorizasyon ve metafor tezin hipotezindeki merkezi rollerinden dolayı ayrıca detaylandırılmıştır. Bu yönde kategoriler; kategoriyi diğer üyelerden daha iyi temsil ettiği değerlendirilen prototipik üyeler, anlam çerçevelerinin belli işlevsellik doğrultusunda yapılandırılmasından oluşan idealizeleşmiş kognitif modeller, tecrübelerin tekrar eden kalıplarıyla ilişkilenen imge şemaları, kavramsal metaforlar viii ve metonomiler ile karakterize olan, değişken sınırlara sahip bir kavramsal yapı olarak tarif edilmiş ve kognitif açıdan incelenmiştir. Metaforlar Kavramsal Metafor Teorisi perpektifinden somut beden tecrübesinden doğan kavramlar ile daha soyut kavramların yapılandırıldığı kognitif faaliyetler olarak tanımlanmış ve nasıl oluştukları, anlamlandırmadaki etkileri, hayatın her alanındaki belirleyici rolleri, metonomi ve birleşim teorisiyle ilişkileri üzerinden detaylıca tartışılmıştır. Oluşturulan kuramsal alandan yararlanarak teatral düşüncede bütünlüğü anlamlandırmak için kullanılan Öz fikri Üretim Kavramı adı altında kavramsal bir kategori olarak nitelendirilmiştir. Bu nitelendirme Üretim Kavramı’nın teatral gösterim ile metaforik olarak eşleştirilmesine imkan tanımıştır. Yapılan eşleştirme sayesinde gösterim ile ilişkilenen üretim kavramının kategorisel olarak yapılanmasındaki kognitif işleyişin, aynı zamanda tüm unsurları ile beraber teatral gösterimi de yapılandıracağı öne sürülmüştür. Bu savı sınamak ve daha belirgin bir biçimde modelleyebilmek adına; bütünlüklü ve anlamlı olarak kabul edilebilecek mevcut oyunların üretim kavramının belirlenmesine, bu kavramın oyunu oluşturan tüm unsurlarla ilişkisinin mahiyetinin değerlendirilmesine, akabinde de oyun için belirlenen üretim kavramından çıkılarak o oyunun imgesel ve fiziksel bütün öğelerinin tasarlanma ihtimalinin araştırılmasına karar verilmiştir. Bu doğrultuda Şahika Tekand’ın Karanlık Korkusu, On Adımda Unutmak (Anti-Prometheus) ve Io oyunları incelenmiş ve getirilen yaklaşım ile bu oyunların tutarlı ve anlamlı bir bütünlük içerisinde anlamlandırılabileceği ve nihayetinde bu yaklaşımın bütünlüklü oyun tasarlanabilmesinde bir model olarak kullanılabileceği değerlendirilmiştir.