PORTRE MÜCEVHER TARİHİ VE ÇAĞDAŞ UYGULAMALAR

Abstract

Portre mücevheri çeşitli yöntemlerle, değerli malzemeler kullanılarak yapılan büyüklüğü 8-10 mm geçmeyen bir çeşit küçük ölçekli portre resim olarak tanımlamak mümkündür. Değerli taş ve kabuk işlenerek yapılanlar kameo, metal işleme veya metal döküm yöntemiyle yapılanlar kameo, boyama ve mine fırınlama yöntemiyle yapılanları da minyatür portre mücevherler olarak tanımlayarak gruplandırmak mümkündür. Her bir yöntemin kökensel olarak başlangıç tarihi antik çağlara dayansa da 16. yy. başlarında minyatür yönteminin portre olarak kullanılmasıyla ortak bir tarih kronolojisinde birleştiği görülmektedir. 16. yy’ da Fransa’da başlayan minyatür portrelerin değerli süs taşlarıyla çerçevelenmesi, kameo ve madalyalara uyarlanarak insan vücudu üzerinde taşınabilir ve takılabilir bir işlevsellik kazanmıştır. Portre mücevherler ortaya çıktığı tarihten itibaren dört yüz yılı aşkın bir süre boyunca varlık göstermiş, tarih boyunca da gerek bürokratik gerek kişisel birçok işlev üstlenmiştir. Sevdiklerine kişisel hediyeler olarak verilen bu takılar, sadık destekçiler içinde hükümdarların sunduğu bir ödül olmuştur. Taşıyan kişinin sevgisinin, bağlılığının, inancının ve sadakatinin bir hatırlatıcısı olarak kullanılan portre mücevherler yakın ve özel tutulmuştur. Krallardan devrimcilere, soylulardan askerlere kadar her biri en ince ayrıntısına kadar işlenerek günümüze kadar gelmiş olan bu minyatür portreler yaratımlarının ardındaki duygusal ve kültürel duyguyu bize ulaştırmaktadır. Çağındaki moda anlayışından ve popüler kültürden uzak kalmayan Osmanlı İmparatorluğu’nda Tasvir-i Hümayun Nişanı olarak Sultan II. Mahmut döneminde ilk olarak Sırp Prens Milos Obrenoviç’e verilen ve padişahın portresi olan bu mücevheri, Prensin kendi yaptırdığı portresinde de açıkça görmek mümkündür. Minyatür portre mücevherler, onu taşıyan kişinin toplumsal yerini, statüsünü ve karakterini okumamızı sağlarken üretildiği coğrafya, kültür ve sanat anlayışıyla ilgili olarak da bilgi vermektedir. v Tez konu olarak minyatür portrelerin ortaya çıktığı 16. yy’dan, fotoğraf makinesinin ortaya çıkışıyla birlikte popülerliğini ve işlevselliğini yitirdiği 19. yy’a kadar geçen süredeki tarih aralığını kapsamaktadır. Bu aralıkta görülen etkin sanat akımlarının, siyasi ve ekonomik olayların portre mücevhere ne oranda etki ettiği incelenerek bulgulamıştır. Bu çalışma için Avrupa kaynaklı araştırmalar mevcutken, ülkemizde bu konuyla ilgili kapsamlı bir çalışmanın yapılmamış olması da öncül bir çalışma olabilirliği açısından önemlidir. Resim ve mücevherin bir arada bir eserde kullanılması, yeniden üretilebilirliğinin güncel donanım ve ekipmanlar yardımıyla günümüze uygulanması, geçmiş ve bugün bağını tekrar kurarak yüzyıllar öncesine çağdaş bir bakışla bakmayı amaçlamaktadır. Veri kaynakları olarak sanat tarihi içerikli dokümanlar, portre minyatürler üzerine yazılmış yabancı kaynaklı kitaplar ve tezlerden yararlanılarak literatür taraması yapılmıştır. Böylelikle unutulan sanat ve tekniklerin tekrar gündeme getirilmesi, birçok farklı sanat disiplininde ki unutulmuş üretilerin çağdaşlaştırılarak güncel anlamlarla tekrar hayat bulması ve kazandırılması hedeflenmiştir. Bu nedenle portre mücevherin üretildiği ülke, tarihsel dönemdeki siyasi ve kültürel ortam, üreten sanatçı, kullanılan malzeme, üretim yöntemi, kullanım amacı gibi konular analiz edilerek gelişimi incelenmiştir. Tezin ikinci bölümünde, yeniden üretilebilirliği uygulamalı olarak gerçekleştirimiş yeniden üretim aşamasında, eskizler ve illüstrasyonlar hazırlanarak tasarlanarak, tasarlanan modellerin üretimi yapılmıştır. Tez, sanat tarihi, resim, heykel ve takı tasarımı alanlarıyla doğrudan ilişkilidir.