Abstract:
Sağlık hizmeti veren kuruluşlar 24 saat kesintisiz hasta bakımı vermek
durumundadır. Bu nedenle sağlık personellerinin büyük bir bölümü vardiya usulü ile
çalışmaktadır. Vardiyalı çalışma saatleri sağlık personellerinin sirkadiyen ritimlerini
değiştirmesi ile birlikte uyku kalitesinde azalmaya sebep olmaktadır. Sirkadiyen ritim
periyotlarındaki değişmeler hormonal sistem, bağışıklık sistemi gibi vücut
fizyolojisini de değiştirmektedir. Gece vardiyalarında değişen uyku saatleri ile birlikte
melatonin, leptin, ghrelin, insülin gibi hormonların dengeleri bozulmaktadır. Sağlık
çalışanları hem işin niteliğine bağlı olarak hem de fizyolojik süreçlerin bozulması ile
birlikte yorgunluk, açlık ve strese bağlı duygusal yeme eğiliminde olabilmektedir.
Gerçek açlık dışında gereksiz öğün alımı, hazır gıda tüketimi, uyku saatlerinin
değişimi, mental ve fiziki yorgunluk durumlarının uzun yıllar devam etmesi kronik
hastalıklara zemin hazırlamaktadır. Vardiyalı çalışan sağlık personellerinin sirkadiyen
ritim ve yorgunluk durumlarının hedonik yemeye etkisinin değerlendirildiği bu
çalışma İstanbul’ da bulunan bir şehir hastanesinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın
örneklem grubunu 18-55 yaş aralığındaki kadın ve erkek vardiyalı çalışan personeller
oluşturmuştur. Çalışmaya 175 vardiyalı sağlık personeli dahil edilmiştir. Verilerin
toplanması anketler ile yüz yüze görüşme yapılarak sağlanmıştır. Anket içeriğinde
sosyo demografik bilgilerin ve antropometrik değerlerin sorgulandığı form kısmı
bulunmaktadır. Ayrıca Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi (PUKİ), Duygusal İştah Ölçeği
(DİA), Mesleki Yorgunluk, Tükenmişlik ve Toparlanma Ölçeği (OFER) de anket
içeriğinde yer almaktadır. Vardiyalı çalışan sağlık personellerinin %64.6 oranında ara
öğün yapmadığı, % 28’ inin fazla kilolu olduğu sonucuna varılmıştır. Elde edilen
bulgulara göre kadın sağlık çalışanlarının uyku bozukluk ortalaması erkeklere oranla
daha yüksek bulunmuştur. Sağlık çalışanlarının medeni durumu ile uyku süreleri
arasında anlamlı bir fark tespit edilmiştir (p < 0.05).
iv
Vardiyalı çalışanlarda ara öğün tüketimi, uyku süresi ve gündüz işlev bozukluğu
arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p < 0.05). Kronik rahatsızlık, pozitif
olaylar ile duygusal yeme ve toparlanma arasında anlamlı farklılık tespit edilirken
negatif duygu durumu yaratan durumlarda yemek yeme arasında fark bulunamamıştır.
Sonuç olarak vardiyalı çalışanların uyku kalitelerinin olumsuz etkilendiği, yanlış
beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak kronik hastalık görülme riskinin arttığı
sonucuna varılmıştır. Vardiyalı çalışan sağlık personellerine özgü beslenme
planlamalarının yapılması, obezitenin önlenmesi, hedonik yemenin önüne geçilmesi
için kişilere ve vardiyalara özgü beslenme eğitimleri verilmesi faydalı olabilir.
