AZERBAYCAN VE TÜRK,YENİN 1991-2022 YILLARI ARASINDAKİ SİYASİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİNDE HAZAR DENİZİNİN ÖNEMİ

Abstract

Bu çalıĢma, 1991-2022 döneminde Azerbaycan ve Türkiye arasındaki iliĢkilerin odak noktası olan Hazar Denizi'nin siyasi ve ekonomik önemini incelemektedir. Hazar Denizi, coğrafi konumu ve zengin enerji kaynakları nedeniyle küresel ve bölgesel aktörler açısından stratejik bir öneme sahiptir. Ġki ülkenin bu denizdeki etkileĢimleri, bölgenin siyasi ve ekonomik dinamiklerini ĢekillendirmiĢtir. Siyasi açıdan, Azerbaycan ve Türkiye'nin Hazar Denizi'ndeki iliĢkileri, bölgesel istikrarın sağlanmasına yönelik önemli bir rol oynamıĢtır. Ġki ülke arasındaki yakın diplomatik temaslar ve stratejik iĢ birliği, bölgedeki çatıĢmaların önlenmesi ve çözüm süreçlerinin desteklenmesi açısından kritik bir rol oynamıĢtır. Ayrıca, Hazar Denizi'nin enerji kaynaklarına eriĢim ve paylaĢım konularında yapılan anlaĢmalar, iki ülkenin ulusal çıkarlarını dengelemek ve bölgenin istikrarını güvence altına almak için atılan adımları yansıtmaktadır. 20. yüzyılın sonu - 21. yüzyılın ilk çeyreği enerji sektörünün dünya ekonomisinde ve uluslararası politikada güçlenen rolünün yanı sıra küresel yakıt ve enerji kompleksinde büyüyen entegrasyon süreçleriyle karakterize edilmektedir. Hazar bölgesi dünya petrol ve gaz rezervlerinin önemli bir kısmını barındırmaktadır. KanıtlanmıĢ petrol rezervleri 17 milyar varil, gaz rezervleri ise 10 trilyon metreküptür. Hazar bölgesi, Hazar Denizi'ni ve çevresindeki Azerbaycan, Rusya, Kazakistan, Türkmenistan ve Ġran'ın petrol ve gaz bölgelerini kapsamaktadır. Bazı araĢtırmacılar, Hazar Denizi'ne eriĢimi olmayan ancak Hazar enerji kaynaklarının dünya pazarlarına taĢınmasında rol oynayan Gürcistan, Ermenistan, Özbekistan ve Türkiye'yi de bu bölgeye dahil etmektedir. Sovyetler Birliği'nin çöküĢü ve Soğuk SavaĢ'ın sona ermesi, Türkiye'ye özellikle Hazar bölgesine yönelik enerji politikasını Ģekillendirmede daha aktif bir dıĢ politika izleme fırsatı vermiĢtir. Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarının ilk iv yılları Türkiye'nin AB ve Ortadoğu ülkeleriyle yakınlaĢmasına damgasını vurmuĢtur. Sonraki yıllarda Türkiye ve Kafkasya daha aktif hale gelmiĢtir. Enerji kaynaklarının Türkiye üzerinden satıĢına yeni pazarlar açmayı amaçlayan Azerbaycan, Türk siyasetinde önemli bir rol oynamaktadır. Enerji sektöründe Türkiye bir ölçüde Azerbaycan'a bağımlıdır. Azerbaycan devlet Ģirketi SOCAR'ın Türkiye'nin en büyük havalimanlarına uçak yakıtı tedariği için sözleĢmeleri vardır ve aynı zamanda Türkiye'deki petrol rafinerisini de kontrol etmektedir. Bu da Azerbaycan'ın Türk ekonomisinde belli oranda pay sahibi olması için fırsatlar yaratmaktadır. Azerbaycan ve Gürcistan ile bir dizi boru hattı projesinin hayata geçirilmesiyle Türkiye, Hazar kaynaklarına eriĢim sağlamıĢtır. Türkiye, Hazar Denizi'nin doğu kıyısındaki Türkmenistan ve Kazakistan'da enerji sektöründeki varlığını geniĢletmekle ilgilenmektedir. Ġncelemede ayrıca Hazar Denizi'ndeki petrol ve gaz sahalarının geliĢtirilmesi ve Hazar ötesi boru hatlarının inĢasına yönelik projeler de incelenmektedir. AraĢtırmanın mantığını ve çalıĢmanın yapısını belirleyen tez araĢtırmasının amaçları Ģunlardır: 1. Hazar Denizi bölgesinin dünya siyasetindeki yeri ve etkileri nelerdir? 2. Hazar petrollerinin önemi nedir? 3. Hazar petrolleri bağlamında Türkiye ile Azerbaycan arasındaki siyasi ve ekonomik iliĢkiler nasıl bir geliĢim göstermiĢtir?