Özbek Romancı Abdullah Kâdirî ve Ötken Künler Romanı

Abstract

Fakir bir ailenin oğlu olarak doğan Özbek roman mektebinin kurucusu Abdullah Kâdirî’nin çocukluk ve ilk gençlik yılları büyük sıkıntılar içinde geçmiş, bu sebeple düzenli bir mektep hayatı olmamıştır. Edebî hayata tiyatro eserleri yazarak atılmış, daha sonra hikâye ve roman yazmaya başlamıştır. Çeşitli gazete ve dergilerde fıkra ve hiciv yazıları yayımlanmış, hiciv yazıları sebebiyle büyük tepkilerle karşılaşmıştır. Bu sebeple yazılarında pek çok mahlas kullanmıştır. İlk romanı olan Ötken Künler’de Türkistan’ın Ruslar tarafından işgal edilmeden önceki siyasî, sosyal manzarasını anlatmıştır. Tarihî gerçeklere uygun olarak kaleme alınan roman, millî tarihin aşağılandığı Sovyet döneminde büyük bir ilgi ile karşılanmış ve Özbek okuyucusu tarafından Türkistan’ın yakın geçmişini anlatan millî bir tarih kitabı gibi değerlendirilmiş ve çok okunmuştur. Türkistan’ın istiklâli ve millî birlik düşüncesi, eserin ana fikrini oluşturmaktadır. Roman, Ruslar ve Rus yayılmacılığı hakkındaki değerlendirmeler sebebiyle yasaklanmış, yazar Abdullah Kâdirî de Sovyet ideolojisini kabule yanaşmadığı, okuyucuya istiklâl ve millî birlik düşüncesini telkin ettiği için ağır işkencelerden sonra kurşuna dizilerek idam edilmiştir. Romanını yazarken Rus, Avrupalı ve Türkiyeli yazarlardan etkilenen yazar, 1930’lu yıllardan itibaren yeni nesil Özbek hikâye ve roman yazarları ile beraber Türk dünyasının bütün roman yazarlarını derinden etkilemiştir. Ötken Künler romanı, 1958 yılında yazarın masum olduğu ilân edildikten sonra eksiltilmiş ve tahrip edilmiş olarak yeniden neşredilmiş, ancak