DOĞU ANADOLU’DA ERMENİ TERÖRÜ VE HAMİDİYE AŞİRET ALAYLARI (1891-1923)

Abstract

Tarihî süreç içinde Türk-Ermeni ilişkileri, ilk kez M.S. 363-373 yılları arasında Güney Kafkasya’ya gelen Hunlar ile başladı. 6. yüzyılda Hazarlar, 11. yüzyılda Selçuklular, 14. yüzyıl itibarıyla Osmanlılar zamanında gelişti. Fatih Sultan Mehmed, 1461 yılında çıkardığı bir fermanla gayrimüslim cemaatler arasında denge sağlamak için Bursa’daki Ermeni Yebisgobosu Hovagim’i ve cemaatini İstanbul’a getirterek onu Ermeni Patriği tayin etti. Böylece Ermeniler de “millet” sistemi içinde özerk statüye kavuşup, 500 yıl boyunca Osmanlı idaresinde din, dil ve etnik kimliğini koruyarak “millet-i sadıka” diye anıldılar. Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) reformlarıyla yeni haklara sahip olup, “Ermeni” ve “Hıristiyan” kimlikleriyle, birçok Müslüman halka nasip olmayan; vezir, nazır, paşa, mebus, müsteşar, vali, kaymakam, büyükelçi, konsolos vs. gibi makamlara getirildiler. Yeni kiliseler, manastırlar, okullar açtılar, cemiyetler kurdular. Bu süreçte, emperyalist güçlerce “Şark Meselesi” projesi bağlamında, Balkanlardaki Hıristiyan halklar üzerinde uygulanan Osmanlı Devleti’ni parçalama stratejisi başarılı olunca, yeni hedef Anadolu oldu. Önce Katolik ve Protestan misyonerleri gönderip zemin hazırlattılar. Ardından Hakkâri’deki Hıristiyan Nasturileri silahlandırıp “devlet” kurma vaadiyle isyana sevk ettiler. Bu tezgâh, Osmanlı’nın Cizre Beyliği Emiri Bedirhan Bey tarafından bertaraf edilince, emperyalizm, yeni bir kurban keşfetti: Ermeniler. 1877- 1878 Osmanlı-Rus savaşının ardından imzalanan Ayastefanos (Madde: 16) ve Berlin (Madde: 61) antlaşmalarında, Osmanlı Devleti’ne Ermeniler için yeni reform yapılması talebi dayatıldı. Öte yandan, Avrupa’da eğitilip “Ermenistan” vaadiyle Doğu Anadolu’ya gönderilen ve çeşitli silahlarla donatılan Ermenilerce kurulan Kara Haç, Armenakan, Hınçak, Taşnak vs. gibi terör örgütleri, bölgenin Müslüman halkını katletmeye ve bölgeden göçertmeye giriştiler. Bunun üzerine Sultan II. Abdülhamid, Ermeni terör örgütlerinin saldırılarının önlenmesi ve bölgede asayişin sağlanması için, 1891 yılında bir yerel güvenlik gücünün teşkiline karar verdi. Sultan’ın adına v izafeten kurulan ve resmî adı “Hamidiye Hafif Süvari Alayları” olan yerel güvenlik gücü, Arap, Karapapak, Kürt ve Türkmen aşiretlerinden oluşturuldu. Hamidiye Alayları, terörün bitirilip asayişin temin edilmesine katkı sağladı, ayrıca Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele döneminde de emperyalist güçlere karşı önemli hizmetlerde bulundu.